Przedmiotem prac są następujące przypadki typowane na podstawie analizy kameralnej, a następnie potwierdzane w trakcie weryfikacji terenowej:

• prowadzenie w ciągu ostatnich pięciu lat eksploatacji bez koncesji, zarówno poza granicami jak i w granicach złóż,
• rażące naruszenie warunków koncesji poprzez przekroczenie granic (zasięgu poziomego) złoża lub obszaru górniczego,
• brak rekultywacji na złożach, na których eksploatacja została zaniechana.

Przy okazji realizacji prac terenowych pracownicy PIG-PIB w trakcie zwiadu terenowego rejestrują nielegalnie składowane odpady w wyrobiskach podlegających inwentaryzacji, zarówno w niszach eksploatacyjnych i poeksploatacyjnych, jak i w najbliższym ich otoczeniu (w strefach krawędziowych czy wzdłuż dróg dojazdowych).

Jednym z województw objętych w tym roku opracowaniem jest województwo małopolskie. Prace na tym terenie realizują pracownicy Oddziału Karpackiego PIG-PIB w Krakowie.

Wśród skontrolowanych wyrobisk znalazło się wyrobisko na złożu kruszywa naturalnego (żwirów) „Bielany – Przy Sole” w gminie Kęty (pow. oświęcimskim, woj. małopolskie). 

W granicach geologicznych tego złoża znajdują się zarówno wyrobiska już wyeksploatowanych jego części, jak również wyrobiska obecnie objęte wydobyciem kopaliny. Koncesje na poszczególne fragmenty tego złoża zostały wydane przez Starostę Oświęcimskiego oraz Marszałka Województwa Małopolskiego. Zgodnie z wydanymi decyzjami koncesyjnymi dla złoża „Bielany Przy Sole”, znaczna część złoża powinna być nieeksploatowana.

W czasie wizji terenowej zrealizowanej w ramach ww. zadania, stwierdzono jednak niezgodności dotyczące stanu zagospodarowania złoża, względem posiadanych, formalnych informacji. Dla pewności informacje o aktualnie wydanych koncesjach zweryfikowano u właściwych terytorialnie organów koncesyjnych, przy uwzględnieniu ustalonego zarysu wyrobiska oraz numerów działek, na których stwierdzono wyrobiska.

Dzięki współpracy pracowników Oddziału Karpackiego PIG-PIB oraz Zespołu Geologii w Departamencie Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego porównano faktyczny stan zagospodarowania złoża ze stanem formalnym. Stwierdzono naruszenie warunków koncesji wydanej przez Starostę Oświęcimskiego dla obszaru górniczego (OG) „Bielany Przy Sole 6” oraz dodatkowo prowadzenie eksploatacji bez wymaganej koncesji w bezpośrednim sąsiedztwie tego złoża.

Wyrobiska, w których stwierdzono nieprawidłowości ściśle do siebie przylegają, jednak należy zwrócić uwagę na współwystępowanie w ich obrębie dwóch nieprawidłowości. Pierwsza dotyczy naruszenia warunków koncesyjnych przez znaczne przekroczenie granic eksploatacji kopaliny dla wyznaczonego OG „Bielany Przy Sole 6”. Dodatkowo dla osób postronnych mylące mogło być błędne ustawienie tablic informacyjnych, umiejscowionych w odległości około 100 m od ustanowionych granic koncesyjnych. Koncesja „Bielany Przy Sole 6” została wydana przez Starostę Oświęcimskiego i pozwala na eksploatację w granicach działek nr 1274, 1276 oraz 1278. Tablice informacyjne obejmowały dodatkowo około 1,5 ha i sugerowały możliwość eksploatacji również w granicach działek nr 1279, 1280 oraz 1281.

Drugą znaczącą nieprawidłowością jest eksploatacja kopalin bez wymaganej koncesji. Obszar eksploatowany bez koncesji o powierzchni około 1,0 ha, znajduje się w granicach działek 1279, 1280 i 1281, w bezpośrednim sąsiedztwie z wyrobiskiem i stanowi jego kontynuację. Przedsiębiorca do chwili ujawnienia procederu zdążył w znacznej części obszaru zdjąć i przemieścić glebę i skały nadkładu. Częściowo  rozpoczął nielegalną eksploatację kopaliny, również spod poziomu wód gruntowych.

Przeprowadzone dotąd prace na części nie objętej koncesją na wydobycie kopaliny, wymagają szeregu decyzji środowiskowych oraz finalnie wydania koncesji. Uwzględniając całkowity nielegalnie eksploatowany obszar o łącznej powierzchni około 2,5 ha, koncesja powinna być wydana przez Marszałka Województwa Małopolskiego.Należy nadmienić, że nielegalne wyrobisko znajduje się w granicach obszaru Natura 2000 „Dolina Dolnej Soły” - tzw. dyrektywa ptasia.

Ponadto w granicach obu wyrobisk stwierdzono również nieprawidłowości w sposobie prowadzenia eksploatacji kopalin. Obowiązkiem przedsiębiorcy jest pozostawienie tzw. „pasów ochronnych” nie podlegających wydobyciu, znajdujących się między wyrobiskiem a obiektami zabezpieczanymi jak np. infrastruktura liniowa, drogi publiczne czy sąsiadujące działki. W przypadku sąsiadujących działek co do zasady wydziela się pasy o szerokości minimum 6 m. Za pasem ochronnych kształtuje się także odpowiednio nachylone skarpy rozcinające obszar złożowy. Niestety w tym przypadku, Przedsiębiorca nie pozostawił takich pasów i prowadził eksploatację złoża do samej granicy działek, a skarpy wzdłuż nich pozostawiono pionowe (niewyprofilowane). Takie postępowanie należy uznać za skrajnie niebezpieczne dla osób postronnych.

Sąsiadujące z wyrobiskiem złoża „Bielany – Przy Sole” działki użytkowane są rolniczo i ewentualne obciążenie terenu sprzętem rolniczym, lub nawet opady atmosferyczne, mogą powodować obrywy, zagrażające mieniu i życiu osób przebywających w otoczeniu.

Dane zebrane w ramach realizowanego zadania państwowej służby geologicznej przez pracowników PIG-PIB pozwoliły organowi koncesyjnemu na na wstrzymanie wydania kolejnej decyzji koncesyjnej, w wyniku przypuszczeń o zachodzących w granicach tego złoża nieprawidłowościach. Dzięki zgodnej współpracy nie doszło do nieświadomego zalegalizowania przez organ koncesyjny nielegalnej działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę.

Organ koncesyjny wystosował do Okręgowego Urzędu Górniczego w Krakowie zawiadomienie o podejrzeniu prowadzenia nielegalnej działalności wraz z opisem sytuacji i dokumentacją fotograficzną. Obecnie prowadzone są czynności ustalające dokładną skalę stwierdzonych nieprawidłowości.

Nieoceniona podczas prac terenowych była błyskawiczna telefoniczna pomoc Geologa Wojewódzkiego z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, dzięki której udało się ustalić dokładny przebieg granic koncesyjnych. Serdecznie za to dziękujemy i liczymy na dalszą owocną współpracę.

Sytuacja na złożu „Bielany Przy Sole 6” to jeden z wielu przykładów naruszania warunków koncesji na wydobycie, stwierdzonych w ramach prac państwowej służby geologicznej. Pokazuje on, że odkrywkowa eksploatacja kopalin w Polsce nie zawsze jest prowadzona w sposób prawidłowy, a zapobieganie podobnym sytuacjom wymaga współpracy wielu organów: administracji państwowej w randze organów koncesyjnych, okręgowych urzędów górniczych i państwowej służby geologicznej.

Pożądane jest stworzenie zapisów legislacyjnych, nadających państwowej służbie geologicznej  jednoznaczne i klarowne uprawnienia do prac weryfikacyjnych w terenie, ułatwiających także współpracę w regionalnych organach nadzoru górniczego oraz geologicznej administracji państwowej na wszystkich szczeblach zarządzania.