Nielegalna eksploatacja kopalin
NIK negatywnie ocenia wykrywanie i przeciwdziałanie nielegalnej eksploatacji kopalin przez organy administracji geologicznej i nadzoru górniczego. Choć Państwowy Instytut Geologiczny prawidłowo zidentyfikował blisko 14 tys. miejsc nielegalnej eksploatacji, to skala działań okręgowych urzędów górniczych w celu ograniczenia tego zjawiska była niewielka. Zawodził również nadzór samorządów nad podmiotami wydobywającymi kopaliny, który ograniczał się w zasadzie do analizy informacji przekazywanych przez samych przedsiębiorców. Problemem było również niedostateczne przygotowanie jednostek odpowiedzialnych za wykrywanie eksploatacji kopalin bez koncesji lub z naruszeniem jej warunków – w szczególności chodzi o niedobory kadrowe oraz brak specjalistycznego sprzętu.
Uwarunkowania eksploatacji kopalin
W latach 2015-2021 nastąpił wyraźny wzrost zapotrzebowania na kruszywa związany ze wzrostem inwestycji budowlanych, w szczególności – inwestycji drogowych. W 2021 r. wydobycie piasków i żwirów ze złóż wyniosło 185 mln ton. W tym samym roku wzrosło zużycie kruszyw piaskowo-żwirowych w budownictwie infrastrukturalnym oraz produkcji betonów i wyrobów betonowych. Chociaż obecnie eksploatacja kopalin pokrywa zapotrzebowanie gospodarki na surowce wykorzystywane w budownictwie, przemyśle ceramicznym, szklarskim i innych sektorach gospodarki, wiele wskazuje na to, że w przyszłości ten stan może się zmienić. Już teraz część zapotrzebowania na surowce skalne zapewnia import. W związku z powyższym, bezpieczeństwo surowcowe Polski wymaga skutecznej kontroli nad eksploatacją kopalin i przeciwdziałania nielegalnemu wydobyciu kopalin. Nielegalne wydobycie kopalin oznacza eksploatację kopalin bez wymaganej koncesji, z naruszeniem warunków koncesji lub z naruszaniem wymagań określonych w ustawie Prawo geologiczne i górnicze.
Nielegalne wydobycie kopalin stanowi zagrożenie nie tylko dla bezpieczeństwa surowcowego Polski, ale jest również problemem społecznym i przyrodniczym. Powoduje negatywną ingerencję w środowisko naturalne, która przyczynia się do degradacji gruntów, nieodwracalnego przekształcenia przyrody, stwarza zagrożenie powodziowe (w przypadku naruszenia filarów ochronnych dla rzek), a także tworzy warunki do nielegalnego gromadzenia odpadów oraz przyczynia się do obniżenia walorów krajobrazowych. W końcu, straty z powodu nielegalnego wydobycia ponoszą przedsiębiorcy prowadzący swoje przedsięwzięcia legalnie i uiszczający opłaty eksploatacyjne, a także gminy i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, które nie otrzymują należnych opłat i podatków.
Z badań Państwowego Instytutu Geologicznego prowadzonych w latach 2019-2022 w ramach projektu „Monitoring odkrywkowej eksploatacji kopalin” (MOEK) wynika, że wydobywanie kopalin bez koncesji jest powszechne i występuje na obszarze całej Polski, a wydobycie to dotyczy głównie piasków i żwirów.
Komentarze