Minęły już bezpowrotnie czasy, kiedy w każdym szanującym się przedsiębiorstwie górniczym funkcjonował dział mierniczo-geologiczny, a kopalnia odkrywkowa zatrudniała na etacie geologa. Gospodarka rynkowa i związane z nią poszukiwanie optymalnych rozwiązań finansowych – choć niekoniecznie właściwych dla prawidłowego funkcjonowania kopalni – doprowadziło do wyprowadzenia wielu służb, w tym geologa i mierniczego poza zakład górniczy i przedsiębiorstwo. Obecnie, większość średnich i małych kopalń w zakresie obsługi geologicznej korzysta (np. w ramach umów zlecenia i o dzieło) z usług wyspecjalizowanych firm. O ile część z umów dotyczy kompleksowej realizacji zadań, o tyle inne, a wydaje się, że jest to znacząca większość, ogranicza się do zlecenia udokumentowania złoża i sporządzania kolejnych operatów ewidencyjnych zmian jego zasobów. Przyczyną tego stanu rzeczy, szczególnie w zakładach małych o wydobyciu nieprzekraczającym 10 000 ton/rok, które w Polsce stanowią blisko 40% kopalń odkrywkowych, są realne koszty kompleksowej, stałej obsługi geologicznej, które w zestawieniu z przychodami ze sprzedaży kopaliny zmuszają przedsiębiorcę do poszukiwania oszczędności. Nie zawsze jednak brak prawidłowej geologicznej obsługi kopalni to wynik zabiegów ekonomicznych, ale czasem jest to jedynie następstwo braku znajomości przez przedsiębiorcę obowiązujących przepisów prawa oraz świadomości
roli geologa w prawidłowym funkcjonowaniu zakładu górniczego.

 
Kwalifikacje geologiczne

Nie wchodząc w zawiłości zapisów ustawy – Prawo geologiczne i górnicze, zadania związane z obsługą geologiczną w odkrywkowych zakładach górniczych można podzielić na kilka grup, różniących się wymaganymi kwalifi kacjami osób realizujących poszczególne czynności. Po pierwsze te najbardziej oczywiste, czyli zadania związane z prowadzeniem ewidencji zmian zasobów oraz sporządzaniem, aktualizacją i uzupełnianiem dokumentacji mierniczo-geologicznej. Osobami uprawnionymi do sporządzania operatów ewidencyjnych zmian zasobów oraz nanoszenia treści geologicznej na dokumenty kartografi czne są geolog górniczy (uprawnienia nadane przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego) oraz osoby posiadające kwalifi kacje do sporządzania dokumentacji oraz wykonywania, dozorowania i kierowania pracami geologicznymi w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin. W praktyce oznacza to, że poza geologiem górniczym mogą to być osoby posiadające kwalifi kacje stwierdzone przez ministra środowiska kat. II (w zakresie poszukiwania i rozpoznawania złóż kopalin objętych własnością górniczą, z wyjątkiem złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, wód leczniczych, wód termalnych i solanek, a także poszukiwania i rozpoznawania złóż kopalin objętych prawem własności nieruchomości gruntowej) oraz kat. III (w zakresie poszukiwania i rozpoznawania złóż kopalin objętych prawem własności nieruchomości gruntowej). Oczywiście obowiązek legitymowania się odpowiednimi kwalifi kacjami „ministerialnymi” uzależniony jest od rodzaju wydobywanej kopaliny, tj. czy eksploatowane złoże objęte jest prawem własności górniczej, czy też prawem nieruchomości gruntowej. Przepisy nie stanowią wprost, ale wydawałoby się oczywiste, że np. nanoszenie treści hydrogeologicznych na dokumenty kartografi czne zakładu górniczego może wykonywać również osoba posiadająca kwalifi kacje kat. IV lub V, tj. w zakresie poszukiwania i rozpoznawania zasobów wód podziemnych. Drugą grupą zadań są obowiązki, których zakres został ustalony w rozporządzeniu w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego. Za wyjątkiem wcześniej opisanych zadań związanych ze sporządzaniem operatów ewidencyjnych oraz aktualizacją dokumentacji mierniczo-geologicznej, przepisy nie wskazują, jakie kwalifi kacje geologiczne winny posiadać osoby realizujące inne zadania wskazane w rozporządzeniu. Reguła, że w zakładzie górniczym zapewnia się obsługę geologiczną wykonywaną przez służbę geologiczną, która podlega bezpośrednio kierownikowi ruchu zakładu górniczego lub jego zastępcy, jest przepisem dość ogólnym. Tym samym np. badanie stosunków wodnych w terenie górniczym i jego bezpośrednim sąsiedztwie czy też wykonywanie obserwacji i pomiarów hydrogeologicznych wraz z prowadzeniem ewidencji ich wyników, wydaje się, że nie wymaga specjalnych kwalifi kacji, pod warunkiem, że osoba wykonująca te zadania służby geologicznej posiada w tym zakresie wykształcenie kierunkowe, a kierownik ruchu zakładu górniczego ustalił jej taki zakres zadań. W przypadkach, gdy osoby te wykonują w zakładzie zadania kontrolne, jak np. kontrola zgodności prowadzenia robót górniczych z koncesją, projektem zagospodarowania złoża czy z planem ruchu zakładu, winny dodatkowo legitymować się uprawnieniami dozoru ruchu. Ostatnią grupą zadań są zadania wysoce specjalistyczne, wymagające wiedzy szczególnej lub specjalistycznego sprzętu, do których zapewne należy zaliczyć gruntowną  kontrolę parametrów jakościowych kopaliny czy badania strukturalne, mineralogiczne lub petrografi czne. Zadanie geologa kopalnianego w powyższych przypadkach ogranicza się zazwyczaj do pobrania prób lub przygotowania zlecenia wykonania badań. O ile badania parametrów jakościowych, szczególnie kruszyw wykonywane są jeszcze dość powszechnie pod kątem spełniania wymogów norm budowlanych, o tyle już analizy petrografi czne czy mineralogiczne należą do zdecydowanej rzadkości.

Zadania geologa kopalnianego

Mimo że zadania geologa kopalnianego niejednokrotnie obejmują również zadania związane ze
sporządzeniem dokumentacji geologicznej – metodykę dokumentowania złóż – jako temat bardzo obszerny i złożony, pominięto w niniejszym artykule, skupiając się na zadaniach typowo „ruchowych”. Aktualnie obowiązujące rozporządzenie (3) wyłącza zakres stosowania niektórych przepisów w zależności od wielkości zakładu. Gradacja ta objęła również zadania służby geologicznej. W praktyce wydzielono trzy grupy odkrywkowych zakładów górniczych wydobywających kopaliny na podstawie koncesji udzielonych przez odrębne organy koncesyjne, a mianowicie starostę, marszałka województwa i ministra środowiska. Szczegółowy zakres zadań generalnie zdefi niowano w rozdziale 10 rozporządzenia – „Gospodarka złożami kopalin w procesie ich wydobywania, geologia górnicza i miernictwo górnicze”. Generalnie – ponieważ pojedyncze zapisy dotyczące bezpośrednio lub pośrednio geologii, wynikają również z przepisów ujętych w innych częściach rozporządzenia.

Cały artykuł w magazynie Surowce i Maszyny Budowlane 3/2015