Zgodnie z art. 53 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2015 r. poz. 196, z późn. zm.), dalej w skrócie: „Pgg”, osoby wykonujące czynności w wyższym dozorze ruchu zakładu górniczego albo zakładu w poszczególnych rodzajach zakładów górniczych albo zakładów wymienionych w art. 53 ust. 1 pkt 1 Pgg - są obowiązane posiadać kwalifikacje określone Pgg. W art. 53 ust. 1 pkt 1 lit. d Pgg wymieniono odkrywkowe zakłady górnicze wydobywające węgiel brunatny lub wydobywające kopaliny z użyciem środków strzałowych, a w art. 53 ust. 1 pkt 1 lit. e wymieniono odkrywkowe zakłady górnicze wydobywające bez użycia środków strzałowych kopaliny inne niż węgiel brunatny. A zatem także osoby wykonujące czynności w odkrywkowych zakładach górniczych w wyższym dozorze ruchu w specjalności mechanicznej, elektrycznej albo energomechanicznej (w zależności od struktury konkretnego zakładu górniczego) są obowiązane posiadać kwalifikacje określone Pgg.

W art. 58 ust. 1 oraz ust. 2 Pgg określono katalog czynności, których wykonywanie, poza spełnieniem wymagań określonych w Pgg oraz rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie kwalifikacji w zakresie górnictwa oraz ratownictwa górniczego (Dz. U. Nr 275, poz. 1628), wymaga jeszcze stwierdzenia kwalifikacji przez dyrektora okręgowego urzędu górniczego (art. 58 ust. 1 Pgg) albo Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego (art. 58 ust. 2 Pgg). W katalogach tych nie wymieniono czynności w odkrywkowych zakładach górniczych w wyższym dozorze ruchu w specjalności mechanicznej, elektrycznej albo energomechanicznej (w art. 58 ust. 1 pkt 3 Pgg wskazano jedynie dla tych rodzajów zakładów górniczych czynności w wyższym dozorze ruchu w specjalności: górniczej, mierniczej, geologicznej, budowlanej oraz ochrona środowiska). Był to świadomy zabieg ustawodawcy. Od dnia 1 stycznia 2012 r., tj. wejścia w życie Pgg, brak jest zatem prawnego obowiązku (po stronie osoby wykonującej te czynności) oraz prawnej możliwości (po stronie organów nadzoru górniczego) realizacji administracyjnej procedury stwierdzenia tych kwalifikacji. Szczegółowe wymagania dla tych osób (poza zamieszczonymi w przepisach innych niż art. 58 ust. 1 i 2 Pgg) są zatem zamieszczone we wspomnianym rozporządzeniu Ministra Środowiska. Określa ono w § 3 ust. 1 pkt 3, 4 i 5 następujące kwalifikacje zawodowe, które są obowiązane posiadać osoby wykonujące czynności w wyższym dozorze ruchu w specjalności:

1) mechanicznej w odkrywkowym zakładzie górniczym wydobywającym węgiel brunatny lub wydobywającym kopaliny z użyciem środków strzałowych:

a) posiadanie tytułu zawodowego magistra inżyniera, nadanego po ukończeniu studiów drugiego stopnia w zakresie automatyki i robotyki, mechaniki i budowy maszyn lub mechatroniki, lub posiadanie tytułu zawodowego inżyniera, nadanego po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w zakresie automatyki i robotyki, mechaniki i budowy maszyn lub mechatroniki, a także odbycie dwuletniej praktyki w średnim i niższym dozorze ruchu zakładu górniczego albo zakładu w specjalności mechanicznej, albo

b) posiadanie kwalifikacji w zawodach dających przygotowanie do pracy w górnictwie odkrywkowym, określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego w grupie „technicy i inny średni personel”, grupie „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” lub grupie „operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń”, oraz odbycie trzyletniej praktyki w średnim i niższym dozorze ruchu zakładu górniczego albo zakładu w specjalności mechanicznej;

2) elektrycznej w odkrywkowym zakładzie górniczym wydobywającym węgiel brunatny lub wydobywającym kopaliny z użyciem środków strzałowych:

a) posiadanie tytułu zawodowego magistra inżyniera, nadanego po ukończeniu studiów drugiego stopnia w zakresie elektrotechniki, lub posiadanie tytułu zawodowego inżyniera, nadanego po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w zakresie elektrotechniki, a także odbycie dwuletniej praktyki w średnim i niższym dozorze ruchu zakładu górniczego albo zakładu w specjalności elektrycznej, albo

b) posiadanie kwalifikacji w zawodach dających przygotowanie do pracy w górnictwie odkrywkowym, określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego w grupie „technicy i inny średni personel” lub grupie „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy”, oraz odbycie trzyletniej praktyki w średnim i niższym dozorze ruchu zakładu górniczego albo zakładu w specjalności elektrycznej;

3) energomechanicznej w odkrywkowym zakładzie górniczym wydobywającym bez użycia środków strzałowych kopaliny inne niż węgiel brunatny oraz zakładzie wykonującym roboty geologiczne metodą odkrywkową:

a) posiadanie tytułu zawodowego magistra inżyniera, nadanego po ukończeniu studiów drugiego stopnia w zakresie automatyki i robotyki, mechaniki i budowy maszyn, mechatroniki lub elektrotechniki, lub posiadanie tytułu zawodowego inżyniera, nadanego po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w zakresie automatyki i robotyki, mechaniki i budowy maszyn, mechatroniki lub elektrotechniki, a także odbycie dwuletniej praktyki w średnim i niższym dozorze ruchu zakładu górniczego albo zakładu w specjalności energomechanicznej, mechanicznej lub elektrycznej, albo

b) posiadanie kwalifikacji w zawodach dających przygotowanie do pracy w górnictwie odkrywkowym, określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego w grupie „technicy i inny średni personel”, grupie „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” lub grupie „operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń”, oraz odbycie trzyletniej praktyki w średnim i niższym dozorze ruchu zakładu górniczego albo zakładu w specjalności energomechanicznej, mechanicznej lub elektrycznej.

W aktualnym stanie prawnym odpowiedzialność za dobór pracowników wykonujących te czynności spoczywa zatem wyłącznie na przedsiębiorcy oraz kierowniku ruchu zakładu górniczego, a nie (poprzez stwierdzanie kwalifikacji, bo takiej możliwości nie ma) na organach nadzoru górniczego. Zgodnie z art. 112 Pgg, ruch zakładu górniczego prowadzi się pod kierownictwem i dozorem osób posiadających wymagane kwalifikacje, a zgodnie z art. 117 pkt 2 Pgg, przedsiębiorca jest obowiązany posiadać m.in. odpowiednie służby ruchu zapewniające bezpieczeństwo pracowników i ruchu zakładu górniczego. Z kolei na podstawie art. 175 ust. 1 pkt 1 lit. b Pgg, Prezes Wyższego Urzędu Górniczego nakłada, w drodze decyzji, karę pieniężną na przedsiębiorcę, który nie dopełnia ciążącego na nim obowiązku w zakresie posiadania m.in. odpowiednich służb ruchu zapewniających bezpieczeństwo pracowników i ruchu zakładu górniczego, a na podstawie art. 175 ust. 2 pkt 4 Pgg Prezes Wyższego Urzędu Górniczego nakłada, w drodze decyzji, karę pieniężną na kierownika ruchu zakładu górniczego, który dopuszcza do wykonywania czynności w ruchu zakładu górniczego osoby, które nie posiadają wymaganych do tego kwalifikacji.

Ponadto na podstawie art. 181 pkt 1 Pgg, kto wykonuje czynności m.in. dozoru ruchu zakładu górniczego, nie posiadając wymaganych do tego kwalifikacji, podlega karze grzywny. Kara ta może być także nałożona w drodze mandatu karnego (wówczas wynosi – zgodnie z lp. 32 w tabeli A w załączniku do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń (Dz. U. z 2013 r. poz. 1624 oraz z 2015 r. poz. 506) – 300 zł), przez pracownika urzędu górniczego, co wynika z § 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 maja 2012 r. w sprawie nadania pracownikom zatrudnionym w urzędach górniczych, wykonującym czynności inspekcyjno-techniczne w zakładach górniczych, uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz. U. poz. 520).

W aktualnym stanie prawnym nie uregulowano mechanizmu weryfikacji posiadania kwalifikacji do wykonywania tych czynności przez przedsiębiorcę. To także był świadomy zabieg ustawodawcy. Weryfikacja ta może zatem przyjąć dowolną formę. Nie ma przeszkód, aby przedsiębiorca (tj. podmiot posiadający koncesję) albo podmiot wykonujący powierzone czynności w ruchu zakładu górniczego (jego status i obowiązki reguluje art. 121 Pgg) np. wystawiał zaświadczenie o spełnianiu przez pracownika powyższych wymagań i przechowywał je w aktach osobowych pracownika, co w przypadku zmiany pracodawcy miałoby istotne znaczenie dla pracownika.

Podkreślenia wymaga, że ten sposób działania zostanie niebawem ujęty w ramy prawne. Aktualnie bowiem oczekuje na wejście w życie (nastąpi to 31 marca 2016 r.) nowelizacja Pgg, ujęta w art. 17 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustaw regulujących warunki dostępu do wykonywania niektórych zawodów (Dz. U. poz. 1505). Nowelizacja ta rozbudowuje art. 58 Pgg o m.in. ust. 7 i 8, które będą stanowić (niektóre środowiska przedsiębiorców wnosiły o jednoznaczne uregulowanie tego zagadnienia, pośrednio podważając funkcjonujące przez kilka lat liberalne podejście w tym zakresie), że powierzenie wykonywania czynności m.in. w dozorze ruchu zakładu górniczego, niewymienionych w art. 58 ust. 1 lub 2, następuje po sprawdzeniu przez pracodawcę spełnienia wymagań określonych w konkretnych przepisach Pgg (utrzymano regulowanie w Pgg kwalifikacji dla osób wykonujących czynności w wyższym dozorze ruchu w specjalności mechanicznej, elektrycznej albo energomechanicznej w odkrywkowych zakładach górniczych) oraz w nowym rozporządzeniu w sprawie kwalifikacji w zakresie górnictwa i ratownictwa górniczego, które zostanie wydane w związku z wejściem w życie wspomnianej ustawy deregulacyjnej. W takim przypadku pracodawca (nie musi nim być przedsiębiorca w rozumieniu Pgg, tj. podmiot posiadający koncesję; może być nim także podmiot wykonujący powierzone czynności w ruchu zakładu górniczego, którego dotyczy art. 121 Pgg) będzie wystawiał zaświadczenie o spełnieniu wymagań określonych w tych przepisach i przechowywał je w aktach osobowych pracownika.

Forma sprawdzenia spełnienia wymagań nie jest przedmiotem regulacji Pgg.