Podążając za przepisami unijnymi, znajdziemy zapis, że w górnictwie, podobnie jak i w innych działach przemysłu, istnieje obowiązek szacowania i dokumentowania ryzyka zawodowego. Wprowadzenie do prawa pojęcia ryzyka (oraz zarządzania nim) ma na celu obniżenie jego poziomu poprzez wdrożenie różnego rodzaju działań. Praca w odkrywkowych zakładach górniczych należy do niebezpiecznych. Zagrożenia występujące na terenie kamieniołomów i kopalń wynikają głównie z obecnych tam materiałów wybuchowych oraz dużej liczby pojazdów i urządzeń transportu wewnętrznego i zewnętrznego. W temacie poprawy bezpieczeństwa zrobiono już wiele. Jednak pod tym kątem branża górnicza nadal pozostaje w tyle w porównaniu z innymi sektorami gospodarki. Prawdopodobieństwo wypadku śmiertelnego w kopalni jest ponad dwukrotnie wyższe niż na budowie. Z kolei przemysł wytwórczy charakteryzuje się wskaźnikiem trzynastokrotnie niższym. Najgorsze, że zagrożenia dotyczą również osób mieszkających lub pracujących w pobliżu kopalni oraz odbiorców surowców do produkcji materiałów budowlanych.

Na początek ocena ryzyka

Ryzyko definiuje się jako funkcję prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia wywołującego zagrożenie oraz wynikających z tego konsekwencji, czyli strat. Ocena ryzyka stanowi zatem proces analizowania zagrożeń, szacowania wielkości ryzyka i określenia warunków, kiedy ryzyko można tolerować lub akceptować. Ocena ryzyka w zakładzie górniczym powinna dotyczyć wszystkich elementów działalności górniczej. Taką pełną analizę należy sporządzać dla każdego stanowiska i miejsca pracy. Podejmowanie decyzji dotyczących ruchu zakładu górniczego oznacza, że została dokonana ocena ryzyka. Zidentyfikowano zagrożenia, a ustalone środki zapobiegawcze są wystarczające, aby uznać ryzyko za akceptowalne. Utrzymywanie ryzyka akceptowanego w zakładzie górniczym powinno polegać na monitorowaniu zagrożeń, utrzymywaniu systemu kontroli, badań i przeglądów czy przestrzeganiu obowiązujących procedur i instrukcji. W przypadku samych pracowników, tę kwestię rozpatruje się w oparciu o prowadzenie szkoleń i instruktaży bhp, profilaktycznych badań lekarskich oraz weryfikacji zatrudnionych osób w zakresie posiadanych uprawnień i kwalifikacji.

Można śmiało stwierdzić, że to organizacja – przedsiębiorca górniczy, decyduje o poziomie bezpieczeństwa zakładu górniczego. W procesy identyfikacji zagrożeń powinny być zaangażowane osoby kierownictwa i dozoru odpowiedzialne za utrzymanie ruchu zakładu górniczego. To właśnie one najlepiej rozpoznają i analizują zagrożenia. Są najbardziej kompetentne w tym temacie poprzez posiadaną wiedzę i doświadczenie. Dołączając do procesu również szeregowych pracowników, można uzyskać efekty trudne do przecenienia. Należą do nich przede wszystkim podnoszenie ich świadomości, ale również odpowiedzialności za bezpieczeństwo jako członków załogi górniczej. Dzięki temu buduje się bezpieczną kulturę pracy. Nacisk jest położony na likwidację prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożenia dla życia i zdrowia, a nie likwidację skutków wypadków przy pracy czy chorób zawodowych, w myśl zasady „lepiej zapobiegać niż leczyć”.

Dokumentami źródłowymi dla analizy zagrożeń powinny być obowiązujące przepisy bhp ogólne, specjalistyczne dotyczące rodzaju wykonywanych prac, regulacje wewnętrzne, czyli plany ruchu, instrukcje, dokumentacja techniczno-ruchowa czy rejestry pomiarów czynników szkodliwych oraz Dokument bezpieczeństwa. Właśnie Dokument bezpieczeństwa może być utożsamiany z księgą bhp zakładu górniczego. Stanowi bowiem zbiór uregulowań będących podstawą prowadzenia oceny ryzyka i zawiera obowiązujące w danym zakładzie regulacje w zakresie metod i sposobów dokumentowania ocen ryzyka zawodowego oraz zapoznawania z nią pracowników. Ponadto wskazuje podstawowe metody ich zapobiegania. To jakby zebrane w jednym miejscu sposoby monitorowania zagrożeń, celem utrzymania ryzyka na poziomie kontrolowanym. W razie potrzeby jednak, Dokument bezpieczeństwa oraz oceny ryzyka zawodowego powinno się aktualizować, i to w jednym czasie. Takie działania pozwalają zachować spójność ustaleń tych dokumentów. Wszystkie osoby zatrudnione w zakładzie górniczym powinny zostać zapoznane nie tylko z oceną ryzyka zawodowego, ale również z Dokumentem bezpieczeństwa (lub jego częścią), co dodatkowo sprzyja komplementarnemu podejściu w kwestii podnoszenia świadomości istniejących zagrożeń.

Jak ugryźć ryzyko?

Oceniając ryzyko zawodowe, można stosować wiele różnych metod. Samo pojęcie „metoda oceny ryzyka” oznacza metodę oszacowania ryzyka i wyznaczenia jego dopuszczalności. Najczęściej stosowana jest metoda o nazwie Risk Score. Często oceny ryzyka dokonuje się metodą wg Polskiej Normy PN-N 18002 – Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Wybór metody zależy głównie od tego, co jest przedmiotem oceny. W przypadku miejsc pracy, w których zagrożenia są znane i łatwe do zidentyfikowania, a środki ograniczające ryzyko są łatwo dostępne, ocena ryzyka może być procesem bardzo prostym, niewymagającym umiejętności specjalistycznych ani skomplikowanych technik pomiarowych i obliczeniowych. W innych sytuacjach, np. w wypadku złożonych procesów w dużych zakładach, konieczne jest zastosowanie metod wyspecjalizowanych. Prawo nie stanowi o zasadach odnoszących się do sposobu przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie. Z punktu widzenia wymagań prawnych ważne jest jedynie, aby przeprowadzić ten proces skutecznie. Oznacza to wybranie odpowiedniej metody, która doprowadzi do zidentyfikowania wszystkich występujących w miejscu pracy zagrożeń o niekorzystnym wpływie na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników. Natomiast po oszacowaniu ryzyka zawodowego, musi być możliwa ocena, czy ryzyko jest akceptowalne, a stosowane środki jego ograniczania właściwe. Dobrze przygotowana ocena ryzyka ma dać jasną odpowiedź na pytania: czy praca na badanym stanowisku jest w ogóle możliwa. Przy dużym stopniu zagrożenia życia i zdrowia niedopuszczalne jest bowiem świadome narażenie pracowników na utratę zdrowia. Można przy tym wspomnieć, że przepisy prawa regulują zasady i ograniczenia w zatrudnianiu pracowników w niekorzystnych warunkach zdrowotnych. Dla pracodawcy szczególne znaczenie ma element ekonomiczny. Wprowadzając środki ograniczające ryzyko zawodowe, zwykle naraża się na dodatkowe koszty. Z drugiej strony jednak w wielu przypadkach zwiększa to wydajność pracy, a same koszty wydają się łatwiejsze do zaakceptowania w porównaniu chociażby z koniecznością wypłacania poszkodowanym odszkodowań za doznane uszczerbki na zdrowiu.

Cały artykuł dostępny w magazynie "Surowce i Maszyny Budowlane" 2-3/2018.