Nowe Prawo wodne weszło w życie z dniem 1 stycznia 2018 r. i przyniosło zmiany w zakresie gospodarowania wodami – w tym także dla przedsiębiorców branży wydobywczej. Konsekwencji obowiązywania nowej ustawy nie sposób w tym momencie ocenić – z pewnością wywrze ona wpływ zarówno na sferę finansową prowadzenia zakładów górniczych, uruchamianie nowych przedsięwzięć, jak również na funkcjonowanie już istniejących.

Poniżej omówiono najważniejsze, zdaniem autora, obszary, w których nowe Prawo wodne zmienia dotychczasowe otoczenie prawne prowadzenia działalności wydobywczej lub niesie ze sobą konsekwencje dla tej działalności.

Pozwolenie wodnoprawne, zgłoszenie wodnoprawne, ocena wodnoprawna

Nowe Prawo wodne przyniosło zmianę organów wydających pozwolenia wodnoprawne. Starosta powiatu i marszałek województwa utracili swoje dotychczasowe kompetencje w tym zakresie i nie wydają już pozwoleń wodnoprawnych. Warto wspomnieć o tym, że zarówno starosta, jak i marszałek województwa nadal pozostają organami administracji górniczej. Z punktu widzenia przedsiębiorcy starającego się o wydanie rozstrzygnięć pozwalających na uruchomienie przedsięwzięcia wydobywczego – wydłuży to procedury – w sytuacji gdy starosta i marszałek wydawali zarówno decyzje jako organy górnicze, jak i w zakresie pozwoleń wodnoprawnych (m.in. zatwierdzanie dokumentacji geologicznej i hydrogeologicznej) – analiza przeprowadzana była „w jednym miejscu”. Obecnie nie jest to już możliwe.

Dla wykonywania zadań związanych z gospodarowaniem wodami powołano nową strukturę – Państwowe Gospodarstwo Wodne – Wody Polskie, na czele z Prezesem Wód Polskich. Nadzór nad pracą PGW Wody Polskie pełni minister właściwy do spraw gospodarki wodnej, obecnie (rozporządzenie ze stycznia 2018 r.) minister gospodarki morskiej i żeglugi śródlądowej.

Na miejsce znanej instytucji pozwolenia wodnoprawnego wprowadzono szerszą kategorię zgód wodnoprawnych, na które składają się wspomniane pozwolenia wodnoprawne, zgody wodnoprawne oraz oceny wodnoprawne.

Dla przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, pozwolenia wodnoprawne wydaje właściwy miejscowo dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej Wód Polskich. W zasadzie we wszystkich pozostałych przypadkach, dla wydania pozwolenia wodnoprawnego, właściwy jest dyrektor zarządu zlewni.

Kierownik nadzoru wodnego przyjmie zgłoszenie wodnoprawne, m.in. dla przedsięwzięć polegających na: wydobywaniu kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów z wód w związku z utrzymywaniem wód, śródlądowych dróg wodnych oraz remontem urządzeń wodnych, wykonywane w ramach obowiązków właściciela wód; także dla przedsięwzięć polegających na trwałym odwadnianiu wykopów budowlanych; prowadzeniu robót w wodach oraz innych robót, które mogą być przyczyną zmiany stanu wód podziemnych; wykonaniu urządzeń odwadniających obiekty budowlane, o zasięgu oddziaływania niewykraczającym poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem; odprowadzaniu wód z wykopów budowlanych lub z próbnych pompowań otworów hydrogeologicznych.

Oceny wodnoprawne wydaje, co do zasady, organ właściwy w sprawie wydania pozwoleń wodnoprawnych (art. 397 ust. 5 nowego Prawa wodnego). Oznacza to, że w przypadku gdy do wydania pozwolenia wodnoprawnego na dane przedsięwzięcie jest przykładowo dyrektor zarządu zlewni Wód Polskich, to także do przeprowadzenia oceny wodnoprawnej w przypadku tej inwestycji właściwy będzie właśnie ów dyrektor zarządu zlewni. Generalnie rzecz ujmując, ocenę wodnoprawną wydaje się w odniesieniu do przedsięwzięć lub działań mogących wpłynąć na możliwość osiągnięcia celów środowiskowych, o których mowa w art. 56, 57 oraz 59 nowego Prawa wodnego (cele środowiskowe dla wód powierzchniowych zmienionych i niezmienionych oraz dla wód podziemnych). Obecnie oczekiwane jest wydanie ministerialnego rozporządzenia, które doprecyzuje, jakie konkretnie rodzaje przedsięwzięć wymagać będą uzyskania oceny wodnoprawnej, oraz jaki będzie szczegółowy tryb wydania takiej oceny.

Nowy system informacyjny gospodarowania wodami

Nadzieję na poprawę funkcjonowania administracji wodnej daje zapowiedź prowadzenia systemu informacyjnego gospodarowania wodami w formie systemu teleinformatycznego (artykuł 329 i n. nowego Prawa wodnego), zawierającego informacje m.in. o urządzeniach wodnych, urządzeniach melioracyjnych, spółkach wodnych, wydanych pozwoleniach wodnoprawnych, ustalonych dla danego obszaru dokumentach planistycznych, itd. – co w praktyce powinno ułatwiać planowanie inwestycji mających wpływ na wody, w tym także działalności wydobywczej. Również organy Wód Polskich prowadzić mają m.in. ewidencję powierzchni uszczelnionych na nieruchomościach, na podstawie wydanych pozwoleń wodnoprawnych. Dostęp do wspomnianych ewidencji ma być bezpłatny.

Nowe sposoby korzystania z wód oraz opłaty za usługi wodne

W art. 269 ust. 1 pkt. 2 Prawa wodnego określono, iż za wydobywanie z wód powierzchniowych (w tym z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz wód morza terytorialnego), kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów uiszcza się opłatę za usługi wodne.

Poza tym, za pozostałe usługi wodne również naliczane są opłaty, których wysokość ustalają właściwe organy Wód Polskich, w drodze informacji przesyłanej podmiotowi zobowiązanemu do ich ponoszenia. Usługą wodną, obciążoną opłatą w przypadku prowadzenia działalności wydobywczej, jest trwałe odwadnianie zakładów górniczych, jak również odprowadzanie wód pochodzących z zakładów górniczych do wód. Opłatami, zgodnie z art. 268 Prawa wodnego, obciążone są także takie usługi wodne, które mogą mieć miejsce w przypadku działalności wydobywczej: pobór wód podziemnych lub wód powierzchniowych oraz wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi.

Nowe Prawo wodne usankcjonowało w art. 34 pkt. 4 sposób korzystania z wód, polegający na wykonywaniu robót lub obiektów budowlanych, których efektem jest zmniejszenie naturalnej retencji terenowej. Dla takich robót lub obiektów, jeżeli wykonywane są na nieruchomościach o powierzchni przekraczającej 3500 m2, które nie są jednocześnie podłączone do systemu kanalizacji zapewniającego odpływ wód deszczowych, a roboty powodują wyłączenie ponad 70% powierzchni nieruchomości spod tzw. powierzchni biologicznie czynnej, wymagane jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego na szczególne korzystanie z wód.

Zgodnie z przeważającą opinią – uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego jest obowiązkiem również właścicieli obiektów już funkcjonujących, a nie tylko nowo tworzonych. Poza koniecznością uzyskania pozwolenia wodnoprawnego dodatkowo występuje obowiązek uiszczania opłaty za tzw. usługi wodne w takim przypadku (art. 269 ust. 1 pkt. 1 Prawa wodnego). Opłatę tę wymierza właściwy miejscowo wójt (burmistrz, prezydent miasta), przesyłając podmiotom zobowiązanym informację w sprawie wymiaru tej opłaty. Co istotne, dla samego obowiązku uiszczania opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej, nie ma znaczenia fakt wydania, lub też niewydania ewentualnego pozwolenia wodnoprawnego na podstawie art. 34 pkt. 4 ustawy. Dla właścicieli zakładów górniczych oznaczać to może dodatkowe obciążenia finansowe, w sytuacji gdy nieruchomość, na której prowadzona jest działalność wydobywcza, spełnia kryteria do objęcia jej wspomnianą opłatą.

Cechą charakterystyczną opłat za usługi wodne jest występowanie dwóch składników tych opłat tzw. opłat stałych oraz opłat zmiennych. Opłaty stałe są naliczane niejako za sam fakt korzystania z danej usługi wodnej, natomiast opłaty zmienne uzależnione są od skali wykorzystania wód, na przykład ilości faktycznie pobieranych wód lub wielkości zrzutu ścieków. Szczegółowe zasady obliczania opłat stałych i zmiennych za pobory wód, za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej oraz za odprowadzanie wód opadowych do wód i ścieków do wód opadowych lub do ziemi sformułowano w art. 270, 271 oraz 272 Prawa wodnego. Ustawa określa górne stawki opłat za usługi wodne, natomiast aktualnie obowiązujące, niższe stawki, określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 2017 r. w sprawie jednostkowych stawek opłat za usługi wodne. Zgodnie z art. 272 ust. 9 Prawa wodnego, wysokość opłaty za wydobywanie z wód powierzchniowych: kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty i ilości wydobytego materiału wyrażonej w Mg. Według przepisów przywołanego rozporządzenia stawki wynoszą aktualnie: 0,40 zł – za 1 Mg wydobytego kamienia, 0,25 zł – za 1 Mg wydobytego żwiru lub piasku oraz 0,30 zł – za 1 Mg wydobytych innych materiałów.

Co istotne, działalność w zakresie poboru wód w ciągu najbliższych trzech lat zostanie w skali całego kraju opomiarowana poprzez instalację przez Wody Polskie urządzeń pomiarowych u podmiotów zobowiązanych do ponoszenia opłat.

Opłaty podwyższone

W przypadku korzystania z usług wodnych bez wymaganego prawem pozwolenia wodnoprawnego albo pozwolenia zintegrowanego, jak również w razie przekroczenia określonych w pozwoleniu wodnoprawnym warunków – nakładana będzie tzw. opłata
podwyższona. Warunki nakładania opłat podwyższonych określają artykuły od art. Art. 280 do 297 Prawa wodnego.

Do końca 2019 roku można zmienić pozwolenie wodnoprawne na pobór wód

Jeżeli działalność wydobywcza prowadzona jest w oparciu o wydane pozwolenie wodnoprawne, pobór wód powierzchniowych lub wód podziemnych, warto rozważyć zmianę tego pozwolenia. Tym bardziej wobec ryzyka naliczenia opłaty podwyższonej za przekroczenie warunków określonych w pozwoleniu wodnoprawnym.

Zgodnie z brzmieniem art. 562 Prawa wodnego, organy właściwe w sprawach pozwoleń wodnoprawnych oraz pozwoleń zintegrowanych, w terminie do dnia 31 grudnia 2019 r., na wniosek zainteresowanych zakładów mogą dokonać zmiany pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód powierzchniowych lub wód podziemnych lub pozwoleń zintegrowanych w zakresie poboru wód powierzchniowych lub wód podziemnych, ustalając w tych pozwoleniach rzeczywiste maksymalne ilości pobieranej wody przez te zakłady. Warto wskazać, iż ustawodawca nie określił wyraźnie, jakiego rodzaju może być to zmiana, zatem może ona dotyczyć zarówno określenia maksymalnego poboru wód o wartości niższej niż pierwotnie założona w pozwoleniu wodnoprawnym, jak również i wyższej niż określona dotychczas.
Nowy instrument – ustalanie charakteru wód Zdarza się, że przeszkodą dla rozpoczęcia lub prowadzenia działalności wydobywczej jest niejasny bądź nieustalony charakter wód, do których obszary górnicze przylegają, albo też przez których teren owe wody przepływają. Często spotykamy się z sytuacją niejasnego stanu prawnego wód w sąsiedztwie planowanej inwestycji, jak również z problemem ich statusu właścicielskiego. Niejednokrotnie tzw. klasoużytek oznaczony jest w ewidencji gruntów literą „W” (wody, wodozbiory) bez wskazania, jakiego rodzaju wody znajdują się na nieruchomości – czy są to powierzchniowe wody płynące czy też stojące. Obecnie, na podstawie art. 219 Prawa wodnego minister właściwy ds. gospodarki wodnej wydaje decyzję ustalającą charakter wód. Decyzja stanowi podstawę do zmiany treści ewidencji gruntów i budynków, nie powoduje natomiast zmian w obrębie treści księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, co wymaga przeprowadzenia odrębnego postępowania przed sądem cywilnym.

Zmiany w zakresie uzgadniania robót realizowanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią

Należy zwrócić uwagę na konsekwencje wprowadzenia nowego Prawa wodnego w stosunku do decyzji ustalających warunki zabudowy i zagospodarowania terenu – popularnych „wuzetek” – wydanych dla nieruchomości położonych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. Ustawodawca dość brutalnie obszedł się z rozstrzygnięciami wydanymi do końca 2017 roku, jeżeli bowiem do dnia 31 stycznia 2017 r. nie zostało wydane ostateczne pozwolenie na budowę lub nie zostało dokonane zgłoszenie wykonania robót budowlanych w stosunku do takich przedsięwzięć, takie warunki zabudowy utraciły ważność na podstawie art. 546 ust. 1 Prawa wodnego. Poza tym gminne studium kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, również te ustalane w związku z planowanymi przedsięwzięciami wydobywczymi, podlegają uzgodnieniom przez właściwe organy Wód Polskich. Na marginesie warto nadmienić, iż obecnie oczekiwane jest przyjęcie tzw. kodeksu urbanistyczno-budowlanego. Od końca 2017 r. znane są podstawowe założenia tego aktu. Jego ewentualne przyjęcie spowoduje kolejne, jeszcze poważniejsze zmiany, w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego, w tym także przyniesie ze sobą konsekwencje dla branży wydobywczej.

Sprzedaż wyrobiska wypełnionego wodą, prawo pierwokupu dla Skarbu Państwa

Na podstawie art. 217 pkt. 13 Prawa wodnego Skarbowi Państwa przysługuje prawo pierwokupu, w przypadku sprzedaży gruntów pod śródlądowymi wodami stojącymi. Prawo pierwokupu wykonuje starosta powiatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej. Zgodnie z definicją zawartą w art. 23 ust. 2 ustawy przepisy o śródlądowych wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami, a zatem odnoszą się one przede wszystkim do wyrobisk, zrekultywowanych pod kątem wodnym. Prowadzący zakład górniczy, planując ewentualne zbycie nieruchomości po zakończeniu na niej eksploatacji, musi obecnie brać pod uwagę ryzyko, że w stosunku do tej nieruchomości prawo pierwokupu może zrealizować Skarb Państwa.

Zapewnienie dostępu dla ludności dla powszechnego korzystania z wód

Nową instytucją prawną, z którą musi liczyć się eksploatujący złoża przylegające do wód, jest wprowadzona w art. 233 Prawa wodnego możliwość wyznaczania w drodze decyzji przez właściwego miejscowo wójta, obszarów na terenie nieruchomości przylegających do wód powierzchniowych płynących, na których właściciel musi umożliwić dostęp do tych wód, w celu zapewnienia tzw. powszechnego korzystania z wód. Rozwiązanie to, choć nie powoduje automatycznie ustanowienia służebności na nieruchomości obciążonej, jest zbliżone charakterem na przykład do służebności przechodu. Objęcie takim rozstrzygnięciem terenu przyszłej inwestycji może stanowić przeszkodę dla uruchomienia działalności wydobywczej na nieruchomościach położonych w pobliżu wód.
     

***

Szereg wprowadzonych przez Prawo wodne instytucji prawnych stanowi rozwiązania nowe, których rzeczywiste konsekwencje poznamy w praktyce stosowania tych przepisów. Początek roku 2018 przyniósł wydłużenie postępowań w sprawach, których rozpatrywanie rozpoczęto przed dniem 1 stycznia 2018 r., a które jako niezakończone przekazano do właściwych organów Wód Polskich.

Dość niespodziewanie wygaszono decyzje określające warunki zabudowy i zagospodarowania terenu wydane dla obiektów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią.

Wprowadzenie zlewniowej koncepcji zarządzania wodami spowodowało niejednokrotnie przeniesienie lokalizacji podmiotu wydającego pozwolenia wodnoprawne (dyrektora zarządu zlewni) poza teren miejscowości, gdzie siedzibę ma właściwy miejscowo starosta powiatu.

Opłaty za usługi wodne i opłaty podwyższone mogą stać się dodatkowo znacznym obciążeniem finansowym dla zakładów wydobywczych. Dodatkową formalnością związaną z uruchamianiem działalności wydobywczej, która przedłuży proces inwestycyjny, mogą okazać się oceny wodnoprawne.

Wprowadzenie w nowym Prawie wodnym zasady pełnej płatności za usługi wodne wydaje się być kolejną przeszkodą, z którą muszą się mierzyć podmioty prowadzące lub rozpoczynające prowadzenie działalności wydobywczej.
 

Artykuł został również opublikowany w nr 2-3/2018 magazynu "Surowce i Maszyny Budowlane".