Z analizy bazy zasobowej żwirów i piasków wynika, że stopniowo wzrasta udział złóż zaliczanych do grupy piasków. Wymiernym wskaźnikiem pogarszania się jakości zasobów jest tendencja zmian średniego punktu piaskowego PP (procentowa zawartość frakcji drobnej 0-2 mm) w udokumentowanych i wydobywanych zasobach. W ciągu 10 lat (2007-2016) w zasobach przemysłowych w kraju średni PP wzrósł o ponad 10%. Pogarszanie się jakości bazy surowcowej złóż i równocześnie wzrost zapotrzebowania budownictwa na najlepsze jakościowo grube frakcje kruszyw (5/8 mm, 8/11 itd.) ma duży wpływ na wzrost w kopalniach frakcji trudno zbywalnych, produkowanych w kraju kruszyw.

Baza zasobowa kruszyw żwirowo-piaskowych w Polsce – tendencje zmian w latach 2007-2016

W produkcji kruszyw naturalnych w Polsce kruszywa żwirowo-piaskowe mają zdecydowaną przewagę, ich udział w produkcji kruszyw ogółem stanowi ok. 70%. W Unii Europejskiej i innych krajach europejskich przewagę mają raczej kruszywa łamane produkowane ze skał litych (ok. 50-55%), są jednak kraje, w których podobnie jak w Polsce przeważają kruszywa żwirowo-piaskowe (Holandia, Łotwa, Islandia i in.). W związku z rosnącym zapotrzebowaniem na kruszywa naturalne w Polsce (w okresie 25 lat wzrost ponadtrzykrotny, w tym w porównaniu do rekordowego zapotrzebowania w 2011, do którego zbliżamy się obecnie – ponadczterokrotny), warto ocenić, jakie są tendencje zmian stanu ilościowego i jakościowego udokumentowanych i eksploatowanych zasobów żwirów i piasków, i jak zmiany te wpływają na wielkość i jakość produkcji kruszyw, zwłaszcza frakcji drobnych (0-2 mm) zaliczanych do frakcji trudno i bardzo trudno zbywalnych.

W pracy, z uwagi na dostępność, systematyczność i powtarzalność, jako podstawowe źródło danych przyjęto sporządzany corocznie przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie, Bilans Zasobów Złóż Kopalin w Polsce [2]. W analizie uwzględniono dane z lat 2007-2016, czyli za okres dziesięcioletni.

Liczba udokumentowanych złóż kruszyw żwirowo-piaskowych w Polsce systematycznie rośnie i na przestrzeni analizowanych lat wzrosła z 6029 w 2007 roku do 9933 w 2016 r., w tym liczba złóż zagospodarowanych wzrosła z 2278 do 3935[2]. Podstawowa przyczyna wzrostu liczby złóż wynika z podziału udokumentowanych złóż na mniejsze, a często bardzo małe (do 2 ha powierzchni, co umożliwia ubieganie się o tzw. koncesje starościańskie). W latach 2007-2015 starostowie wydali 3283 koncesje [1]. Stanowiło to ok. 2/3 ogółem wydanych  koncesji na odkrywkowe wydobycie kopalin w Polsce, w tym udział koncesji na wydobycie kruszyw żwirowo- -piaskowych wynosił ok. 94%. Wraz ze wzrostem liczby złóż wrastają jednak i zasoby. W latach 20072016 zasoby bilansowe żwirów i piasków wzrosły o ok. 26,6% (do 19,0 mld Mg), a zasoby przemysłowe aż o 75% (do 3,84 mld Mg). Wzrost zasobów przemysłowych przyczynił się do wzrostu w tym okresie wskaźnika wystarczalności tych zasobów z niskiego poziomu ok. 12 do ok. 18 lat, a udział zasobów przemysłowych w zasobach bilansowych powiększył się z niskiego poziomu 14,6% do ponad 20%. W dokumentacjach geologicznych złóż żwirów i piasków i w bilansach zasobów [2] wyróżnia się trzy podstawowe podgrupy: piaski, piaski ze żwirem i żwiry. Kryterium podziału stanowi udział drobnych ziaren o średnicy do 2 mm (tab. 1). Ponieważ często złoża kruszyw zbudowane są z naprzemianległych warstw żwirów piaszczystych i piasków, o zakwalifikowaniu złoża do jednej z tych podgrup decyduje średni udział frakcji piaskowej w profilu złoża i wykorzystanie poszczególnych frakcji ziarnowych.

Zmiany w latach 2007-2016 wielkości zasobów w poszczególnych podgrupach przedstawiono na rys. 1 (zasoby przemysłowe) i w tab. 2 (struktura procentowa zasobów bilansowych i przemysłowych).

Charakterystyczny jest wzrost udziału zasobów piasków w zasobach ogółem. Dla zasobów bilansowych udział ten w latach 2007-2016 wzrósł z 27,8 do 37%, natomiast dla zasobów przemysłowych wzrost udziału piasków był jeszcze większy – z 25,7 do 42,8% (wzrost o 2/3). Udział zasobów złóż typowo żwirowych wynosi około 4,9% dla zasobów bilansowych i tylko 2,1% dla zasobów przemysłowych. Zmniejszył się także udział zasobów złóż żwirowo-piaszczystych i piaszczysto- -żwirowych w zasobach bilansowych z 65,6 do 58,1%, a w zasobach przemysłowych z 65,5 do 55,4%. Systematyczne pogarszanie się jakości udokumentowanych zasobów (wzrost frakcji piaskowych) ma wpływ na jakość eksploatowanych zasobów i wydobywanej kopaliny. W analizowanym okresie udział złóż piaskowych w wydobyciu zwiększył się z 31,2 do 42,6%, a zmalał udział złóż piaskowo-żwirowych (z 65,5 do 55,3%) i żwirowych (3,2 do 2,0%) [3].

Cały artykuł został opublikowany w nr 4/2018 magazynu "Surowce i Maszyny Budowlane"