Rozpoznanie budowy geologicznej, wykonywanie prac kartograficznych oraz przygotowanie i udostępnianie różnoskalowych map geologicznych jest jednym z zadań PIG-PIB w ramach pełnienia funkcji państwowej służby geologicznej. Publikowane i udostępniane mapy są wykorzystywane zarówno przez organy administracji państwowej wszystkich szczebli, instytucje naukowe, jak i przez przedsiębiorstwa oraz firmy komercyjne prowadzące działalność w wielu sektorach gospodarki.

Opracowując mapy geologiczne Instytut wykorzystuje najnowsze wyniki badań, a także osiągnięcia technologiczne usprawniające pracę kartografów. Od 20 lat jednym ze źródeł pozyskiwania danych są badania geologiczne wykonywane na tzw. inwestycjach liniowych. Prowadzona w różnych regionach Polski rozbudowa krajowej sieci przesyłowej oraz infrastruktury dróg krajowych i autostrad stanowi dla geologów niepowtarzalną okazję do obserwacji struktur geologicznych. W wyniku budowlanych prac ziemnych powstają często skarpy i wkopy, w których odsłaniają się budujące je osady i skały.
 

W ostatnich latach wykonano kartowanie geologiczne kilkuset kilometrów odsłonięć – głównie na terenie Karpat, Sudetów, Pomorza Zachodniego, Mazowsza, Warmii i Mazur, Suwalszczyzny oraz Lubelszczyzny. Prace prowadzono przede wszystkim na inwestycjach prowadzonych przez Gaz-System dla sieci Baltic Pipe i na gazociągu GIPL Polska-Litwa, a także na inwestycjach drogowych takich jak np. S-1, S-5, S-7 oraz związanych z budową drogi S-19 na trasie Via Carpatia, nadzorowanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad.

Prace dokumentacyjne prowadzone są przez cały rok, również w trudnych warunkach pogodowych. Jednak dostęp do skarp i wykopów jest krótkotrwały, ponieważ odsłonięcia te najczęściej są rekultywowane lub zasypywane. Wpływa to na intensywność i tempo prowadzenia prac dokumentacyjnych, które są determinowane tempem prowadzonych robót oraz dostępności odsłonięć.

Projekt jest innowacyjny, gdyż podczas jego realizacji w PIG-PIB po raz pierwszy wykorzystano w pracach terenowych urządzenia mobilne. Aplikacja mobilna działa dzięki usłudze przygotowanej dla projektu i wystawionej przez Centralną Bazę Danych Geologicznych (CBDG). Od początku cała dokumentacja jest gromadzona w bazie danych, co umożliwia prowadzenie prac kameralnych również w cyfrowy sposób.

Geolodzy podczas prac terenowych punktowo lokalizują dokumentowane miejsca na trasie inwestycji. Po dokonaniu lokalizacji następuje wypełnienie odpowiednich formularzy (np. rodzaj i cechy obserwowanych utworów lub zjawisk), wykonują dokumentacje fotograficzną oraz pobierają próby do analiz laboratoryjnych. Zebrane dane są przesyłane na serwer do bazy produkcyjnej natychmiast (online) lub po zakończeniu prac terenowych. Po przesłaniu zebranych danych następuje kolejny etap prac uzupełniających kameralnych. Opracowanie punktów odbywa się cyfrowo z wykorzystaniem usługi wewnętrznej PIG-PIB lub z poziomu desktopów oprogramowania GIS.

Wprowadzane są informacje porządkujące i uzupełniające opisy punktów. W wybranych punktach wypełniane są dodatkowe tabele (szczegółowa litologia lub wyniki analiz), przygotowywane są dodatkowe profile i przekroje geologiczne. Tworzone są również obiekty liniowe, która zwiera ogólną i zgeneralizowaną informację o dokumentowanym odcinku oraz panoramiczną fotografię lub przekrój geologiczny.

Prowadzenie prac za pomocą aplikacji na sprzętach mobilnych pozwoliło na zoptymalizowanie czasu pracy, poprawienie ilości i jakości zbieranych danych, a także zmniejszenie przypadkowych błędów. Dokumentacja powstająca w ramach projektu „inwestycji liniowych” jest istotnym źródłem danych mającym wpływ na szczegółową wiedzę o budowie geologicznej Polski. Użytkownik ma możliwość natychmiastowego zlokalizowania elementów dokumentacji, wyselekcjonowania potrzebnych informacji (domeny w wybranych tabelach) oraz wyświetlenia informacji w wybranej dla siebie konfiguracji (na podkładach topograficznych, modelach terenu, itp.).

Możliwość dokumentacji osadów i skał na odsłonięciach inwestycji liniowych daje unikalną szansę na obserwację ich wykształcenia w szerokim zakresie od deformacji glacitektonicznych po strukturalne cechy skał starszego podłoża i wiele innych. Istotną wartością prowadzenia tego rodzaju prac kartograficznych jest możliwość dokumentowania stref tektonicznych, zarówno dotąd nierozpoznanych, jak i postulowanych na mapach geologicznych. Jest to tym bardziej cenne, gdyż inwestycje drogowe lub rurociągi prowadzone są często przez obszary dolinne, zazwyczaj ubogie w naturalne odsłonięcia.

Skarpy przekopu na budowie obwodnicy Nowego Miasta Lubawskiego. Widoczne silnie zdeformowane osady zastoiskowe (czerwone) oraz gliny lodowcowe (fot. Weronika Danel)

Jak dotąd, niewątpliwie jednym z najbardziej spektakularnych efektów badań geologicznych prowadzonych wzdłuż inwestycji liniowych było odkrycie pod Gorzowem Wielkopolskim w osadach jeziornych (132-115 tys. lat) niemal kompletnego szkieletu nosorożca (100 kości, czaszka, 24 zęby). Do odkrycia doszło w maju 2016 r., w trakcie budowy drogi krajowej S3. Kości wydobyli specjaliści z PIG-PIB po informacji, którą otrzymali od firmy budowlanej (Badura i in., 2017).
 

Opracowanie: Anna Bagińska, Krzysztof Urbański, Weronika Danel, Adam Kozłowski