Odkrycie miało miejsce 19 lipca 1922 r. podczas prac terenowych związanych z opracowywaniem arkusza Opatów Ogólnej mapy geologicznej Polski w skali 1:100 000. Uwagę geologa przyciągnęły liczne, lejkowate zagłębienia terenu. Miejscowa ludność, trudniąca się pozyskiwaniem skały wapiennej, wskazała podziemne korytarze, w których znajdowano narzędzia rogowe i kamienne.
 

Jan Samsonowicz zbadał kilka z nich dokonał pomiarów szybów i chodników górniczych oraz zebrał artefakty w postaci narzędzi rogowych i tłuku krzemiennego. Nie miał wątpliwości, że odkrył kopalnie krzemienia pasiastego z epoki kamienia.
 

O sensacyjnym odkryciu powiadomił archeologa Stefana W. Krukowskiego – konserwatora Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych oraz kustosza Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Wyniki swych obserwacji opublikował w 1923 r. W tym samym roku Stefan W. Krukowski wraz z archeologiem Zygmuntem Szmitem rozpoczęli kompleksowe badania archeologiczne, które z przerwami trwały kilkadziesiąt lat i były kontynuowane przez kolejne pokolenia archeologów.
 

Zaowocowały one wyznaczeniem pola górniczego o powierzchni 78 ha, w obrębie którego stwierdzono ponad 4 tysiące kopalń różnego typu (jamowych, niszowych, chodnikowych, filarowo-komorowych i komorowych). Ich ukoronowaniem było utworzenie Krzemionkowskiego Regionu Przedhistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego, w obręb którego, poza rezerwatem archeologiczno-przyrodniczym Krzemionki, weszły pola górnicze Borownia i Korycizna oraz prehistoryczna osada górnicza na wzgórzu Gawroniec w Ćmielowie.
 

Region ten w 2019 r. został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
 

W badaniach nad genezą złoża krzemieni w Krzemionkach uczestniczyli także pracownicy Państwowego Instytutu Geologicznego (zobacz: kielce.tvp.pl/39884238/okolicznosciowe-programy-tvp3-kielce).
 

Kamienie milowe historii rezerwatu Krzemionki

1922 – odkrycie kopalń przez Jana Samsonowicza
 

1926 – utworzenie rezerwatu archeologicznego Krzemionki Opatowskie. Pieczę nad obiektem sprawowało Państwowe Muzeum Archeologiczne (PMA) w Warszawie
 

1968 – powstanie Oddziału PMA w Krzemionkach Opatowskich
 

1978 – przejęcie Krzemionek przez Muzeum Regionalne w Ostrowcu Św. (od 1986 r. - Muzeum Historyczno-Archeologiczne)
 

1985 – otwarcie pierwszego odcinka podziemnej trasy turystycznej
 

1994 – uznanie Krzemionek pomnik historii Polski
 

1995 – utworzenie rezerwatu przyrody Krzemionki Opatowskie (378 ha)
 

2012 – zakończenie budowy siedziby Muzeum Archeologicznego
 

2019 – wpisanie Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
 

W dniach 16-24 lipca 2022 r. odbyły się obchody uroczystości upamiętniających setną rocznicę odkrycia kopalń. Uroczystość miała miejsce na terenie Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu Krzemionki.
 

Patronat nad wydarzeniem objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Partnerami obchodów byli: Poczta Polska i Narodowy Bank Polski, który wyemitował na tą okazję okolicznościową srebrną monetę kolekcjonerską z krzemieniem pasiastym o nominale 50 zł.
 

Uroczystościom towarzyszyły warsztaty i prezentacje związane z epoką kamienia i wczesną epoką brązu. Odbyły się m.in. pokazy wyrobu narzędzi krzemiennych oraz wytopu miedzi.
 

19 lipca 2022 r. przedstawiono inscenizację historyczną przybycia Jana Samsonowicza do Krzemionek i dokonania historycznego odkrycia neolitycznych kopalń.
 

Elementem obchodów był również VII Krzemionkowski Rajd zorganizowany przez Oddział Świętokrzyski PTTK im. St. Jeżewskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim, który odbył się w dniach 29-30 lipca 2022 r. i obejmował sesję popularno-naukową „W 100-lecie odkrycie neolitycznych kopalni krzemienia w Krzemionkach” oraz wycieczkę krajoznawczą szlakiem odkryć Jana Samsonowicza w rejonie Annopola-Rachowa, Świeciechowa i Krzemionek.

W ramach sesji wygłoszono 3 referaty. O gospodarczym i kulturowym znaczeniu geologicznych odkryć Jana Samsonowicza opowiedziała dr hab. Anna Mader z Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB w Kielcach.
 

Krzemienie, będące przedmiotem prahistorycznej eksploatacji w regionie świętokrzyskim, scharakteryzował dr hab. Jerzy Libera prof. UMCS. Natomiast dr Jerzy Tomasz Babel (emerytowany pracownik Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim) omówił kwestie kulturowe i światopoglądowe społeczności schyłku epoki neolitu i początku epoki brązu oraz rolę, jaką pełnili górnicy krzemionkowscy w lokalnej społeczności.
 

Podczas wycieczki terenowej dr Sylwester Salwa, dyrektor Oddziału Świętokrzyskiego PIG-PIB w Kielcach omówił genezę i budowę złoża fosforytów na przykładzie byłych kopalń fosforytów w Annopolu i Chałupkach.