Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych, którego termin wejścia w życie był kilkakrotnie zmieniany i obecnie jest wyznaczony na 1 stycznia 2016 r., ustala dla wszystkich kopalń odkrywkowych dwa stopnie zagrożenia wodnego. Jest to istotna zmiana w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego, bowiem do czasu wejścia w życie nowych przepisów, obowiązek ustalania stopnia dla tego typu zagrożeń w przypadku górnictwa odkrywkowego dotyczył wyłącznie kopalń węgla brunatnego. Tym samym na przedsiębiorców, kierownictwo i służby kopalniane został nałożony obowiązek dokonania ponownej oceny zagrożenia wodnego i dostosowania posiadanej dokumentacji i systemów odwadniania do nowych realiów prawnych.

Podstawy prawne

O konieczności stopniowania zagrożenia wodnego zaważyły zapisy ustawy – Prawo geologiczne i górnicze. Zgodnie bowiem z art. 118 ust. 1 tej ustawy – złoża, pokłady, wyrobiska, ich części oraz inne przestrzenie w zakładach górniczych, w których występują następujące zagrożenia naturalne: tąpaniami, metanowe, wyrzutami gazów i skał, wybuchem pyłu węglowego, klimatyczne, wodne, osuwiskowe, erupcyjne, siarkowodorowe, substancjami promieniotwórczymi, podlegają zaliczeniu do poszczególnych stopni, kategorii lub klas zagrożeń. W następstwie powyższego zapisu, dla kopalń odkrywkowych ustalono dwa stopnie zagrożenia wodnego (§ 28 ust. 1 rozporządzenia [8]). Do I stopnia zagrożenia wodnego zaliczono złoże lub jego część, jeżeli jest możliwe: 1) zatopienie wyrobiska odkrywkowego lub jego części w przypadku zaistnienia gwałtownych opadów atmosferycznych, lub 2) bezpośrednie wdarcie się wody ze zbiorników lub cieków wodnych znajdujących się na powierzchni terenu do wyrobiska odkrywkowego, lub 3) wypłynięcie wody ze skarp lub spągu wyrobiska odkrywkowego w ilości stwarzającej niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego.
Do II stopnia zagrożenia wodnego zaliczono złoże lub jego część, jeżeli w tej przestrzeni zaistniały już wcześniej okoliczności określone powyżej.

Zagrożenie wodne

Zagrożenie wodne jest pojęciem złożonym, które doczekało się szeregu definicji, do których nawiązuje kryterium jego oceny przedstawione w rozporządzeniu w sprawie zagrożeń naturalnych. Zgodnie z nim, w przypadku kopalń odkrywkowych jest to możliwość wystąpienia zwiększonego lub niekontrolowanego dopływu albo możliwość wdarcia się do istniejącego lub projektowanego wyrobiska lub jego części: wody lub wody z luźnym materiałem stwarzającym niebezpieczeństwo dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego. A zatem warunkiem decydującym o konieczności zaliczania złoża lub jego części, np. w granicach istniejącego wyrobiska, poziomu lub ich wydzielonych fragmentów do poszczególnych stopni, jest prawdopodobieństwo wystąpienia niebezpieczeństwa dla pracowników lub ruchu zakładu górniczego. Zatem nie każde złoże czy wyrobisko będzie podlegało zaliczeniu do I lub II stopnia zagrożenia wodnego, czego przykładem mogą być np. złoża piasków eolicznych eksploatowane stokowo o przepuszczalnym podłożu zlokalizowane poza obszarami zagrożonymi powodzią. Dość dyskusyjna jest też pozycja złóż eksploatowanych urządzeniami pływa jącymi, w przypadku których to drastyczne obniżenie poziomu zwierciadła wody, nie zaś zwiększony dopływ, może stwarzać zagrożenie ciągłości ruchu. W kopalniach odkrywkowych zagrożenie wodne może wynikać z kilku czynników występujących samodzielnie lub łącznie. Między innymi zależne jest ono od ilości dopływu wód burzowych. Wzmożony dopływ występuje szczególnie, gdy warstwy nadkładu są dla wody słabo przepuszczalne, a zatem, gdy w znacznych ilościach woda ścieka po powierzchni terenu. Podobnie na wzrost ilości wód zagrażających kopalni wpływają naturalne powierzchniowe cieki wód oraz bliskość zwierciadła wody gruntowej, a więc strefy pełnego nasycenia wodą górotworu. Do tego bezpośredniego zagrożenia wodami burzowymi dołączyć może zagrożenie wodami powodziowymi, które w szczególności występuje, gdy kopalnia odkrywkowa znajduje się w obszarze zalewowym rzek (zlewniach). Staje się to szczególnie niebezpieczne w przypadku przerwania ziemnych wałów ochronnych, zabezpieczających kopalnię przed wodami powodziowymi. Niezależnie od zagrożenia wodami powodziowymi kopalnie odkrywkowe zagrożone są również zakumulowanymi wodami w górotworze, przy czym im głębsza jest kopalnia odkrywkowa, tym na ogół większy jest udział wód pochodzących z górotworu w ogólnym zagrożeniu wodnym tej kopalni [4]. Wypływy ze skarp i spągu wyrobiska w przeciwieństwie do dopływów wód burzowych i powodziowych mają jednak charakter bardziej przewidywalny, zaś dokładne rozpoznanie warunków hydrogeologicznych pozwala prawidłowo zaprojektować system zabezpieczeń i odwadniania.

Cały artykuł w magazynie "Surowce i Maszyny Budowlane" 4-5/2015.